OE- Psychology of Happiness

प्रकरण 1 ले 

आनंदाचा अर्थ आणि मापन

खरं तर, आपल्या जीवनात आनंदाची खूप महत्त्वाची भूमिका आहे. आपल्या जीवन जगण्यावर आनंदाचा मोठा प्रभाव पडत असतो. आनंद ही अशी गोष्ट आहे जी लोक शोधू पाहतात, तरीही आनंदाची व्याख्या काय असते? ते एका व्यक्तीपासून दुसऱ्या व्यक्तीमध्ये बदलू शकते.

1.1 आनंदाचा अर्थ (Meaning of Happiness): 

सामान्यतः, आनंद ही एक भावनिक अवस्था आहे जी आनंद, समाधान आणि तृप्तीच्या भावनांनी दर्शविली जाते. आनंदाच्या अनेक भिन्न व्याख्या असल्या तरी, अनेकदा आनंद म्हणजे सकारात्मक भावना आणि जीवनातील समाधान अशी त्याची व्याख्या केली जाते.

     जेव्हा आनंदाच्या खऱ्या अर्थाविषयी बहुतेक लोक बोलतात, तेव्हा ते सध्याच्या क्षणी त्यांना कसे वाटते? याबद्दल बोलत असतात किंवा संपूर्ण जीवनाबद्दल त्यांना कसे वाटते? या अर्थाचा संदर्भ देत असतात. कारण आनंद हा एक व्यापकपणे परिभाषित शब्द आहे, मानसशास्त्रज्ञ आणि इतर सामाजिक शास्त्रज्ञ जेव्हा या भावनिक स्थितीबद्दल बोलतात तेव्हा सामान्यत: 'व्यक्तिगत कल्याण' हा शब्द वापरतात. आपल्याला या क्षणी किंवा संपूर्ण जीवनाविषयी जसं वाटतं तसंच, व्यक्तिगत कल्याण ही व्यक्तीच्या सध्याच्या जीवनाबद्दलच्या एकूण वैयक्तिक भावनांवर लक्ष केंद्रित करते.

 आनंदाची संकल्पना (व्यक्तिनिष्ठ कल्याण)  समजून घेण्यासाठी भावनांचे संतुलन आणि जीवन समाधान हे आनंदाचे दोन प्रमुख घटक समजून घ्यावे लागतील: 

• भावनांचे संतुलन: प्रत्येकजण सकारात्मक आणि नकारात्मक अशा दोन्ही भावना आणि मूड (मनाचा कल) अनुभवतो. आनंद सामान्यतः नकारात्मक भावनांपेक्षा अधिक सकारात्मक भावना अनुभवण्याशी जोडलेला असतो. कृतज्ञता, प्रेम, हर्ष, उत्साह, आनंद, प्रसन्नता, शांतता, आशा, समाधान, आत्मविश्वास, अभिमान, विश्वास, आवड, दया, क्षमा यासारख्या अनेक भावनांचा सकारात्मक भावनांमध्ये समावेश होतो. याउलट नकारात्मक भावनांमध्ये राग, चिडचिड, भिती, द्वेष, तिरस्कार, वैताग, दुःख, नाराज, अगतिक, अपराध यासारख्या विविध भावनांचा समावेश होतो.  सकारात्मक आणि नकारात्मक भावनांमध्ये समतोल साधल्याशिवाय माणूस आनंदी जीवन जगू शकत नाही. आपण दैनंदिन जीवनात सकारात्मक आणि नकारात्मक भावनांचा अनुभव घेणे थांबवू शकत नाही; पण त्यांच्यात समतोल साधू शकतो. 
• जीवन समाधान: हे तुमचे नातेसंबंध, कार्य (व्यवसाय), उपलब्धी आणि तुम्ही महत्त्वाच्या मानत असलेल्या इतर गोष्टींसह तुमच्या जीवनातील विविध क्षेत्रांमध्ये तुम्ही किती समाधानी आहात याच्याशी संबंधित आहे. 

आनंदाची दुसरी व्याख्या प्राचीन तत्त्वज्ञानी ॲरिस्टॉटल यांनी सांगितली आहे, आनंद ही एक मानवी इच्छा आहे आणि इतर सर्व मानवी इच्छा आनंद मिळविण्याचा मार्ग म्हणून अस्तित्वात आहेत. त्यांचा असा विश्वास होता की आनंदाचे चार स्तर आहेत: तात्काळ तृप्तीतून आनंद, तुलना आणि यशातून मिळणारा आनंद, सकारात्मक योगदानातून मिळणारा आनंद आणि पूर्तता करण्यातून मिळणारा आनंद. थोडक्यात ॲरिस्टॉटलने असे सुचवले की, कमतरता आणि अतिरेक यांच्यातील संतुलन साधुन आनंद प्राप्त करता येतो. 

आनंदाची चिन्हे/ संकेत: आनंदाची धारणा व्यक्ती परत्वे भिन्न असू शकते, परंतु काही प्रमुख चिन्हे किंवा संकेत आहेत; जे मानसशास्त्रज्ञ आनंदाचे मोजमाप आणि मूल्यांकन करताना शोधत असतात. आनंदाच्या काही प्रमुख लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

• तुम्हाला हवं तसं आयुष्य तुम्ही जगत आहात असं वाटणे.
• प्रवाहाबरोबर जाणे आणि जीवन जसे येईल तसे सहज घेण्याची तयारी ठेवणे.
• आपल्या जीवनाची परिस्थिती चांगली आहे असे स्वतःला व इतरांना वाटणे.
• इतर लोकांसोबत सकारात्मक, निरोगी संबंधांचा आनंद घेणे. 
• तुम्हाला आयुष्यात जे हवे आहे, ते तुम्ही पूर्ण केले आहे (किंवा ते पूर्ण कराल) असे वाटणे.
• आपल्या जीवनात समाधानी वाटते.
• नकारात्मक पेक्षा जास्त सकारात्मक वाटते.
• नवीन कल्पना आणि नविन अनुभव घेण्यासाठी /शिकण्यासाठी तयार असणे.
• स्वत: ची काळजी घेणे आणि दयाळूपणे आणि करुणेने वागणे
• कृतज्ञतेचा अनुभव येतो.
• आपण अर्थपुर्ण आणि उद्देशपुर्ण जीवन जगत आहात असे वाटणे.

लक्षात ठेवण्याची एक महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे आनंद ही सतत उत्साहाची स्थिती नाही. त्याऐवजी, आनंद ही नकारात्मक भावनांपेक्षा अधिक सकारात्मक भावना अनुभवण्याची एकंदर भावना आहे. 

आनंदी लोक सुद्धा वेळोवेळी मानवी भावनांची संपूर्ण श्रेणी अनुभवतात- राग, निराशा, कंटाळा, एकटेपणा आणि दुःख देखील अनुभवत असतात. पण अस्वस्थतेचा सामना करत असतानाही, त्यांच्यात आशावादाची अंतर्निहित भावना असते की गोष्टी पुन्हा चांगल्या होतील, जे घडत आहे त्यास ते सामोरे जातात आणि ते पुन्हा आनंदी होऊ शकतात. 

हन्ना ओवेन्स यांच्या मते, "ज्या लोकांना एखादा भयंकर आघात झाला आहे, ते देखील आनंदाचा अनुभव घेऊ शकतात. त्यांच्यासाठी सामान्यत: एकूण आनंदाशी संबंधित अधिकाधिक बाबी किंवा गोष्टी प्राप्त करणे अधिक कठीण असू शकते. पण त्यांचा आनंद ज्या लोकांना अशा आव्हानांना सामोरे जावे लागले नाही; अशा लोकांपेक्षा खूप वेगळा दिसू शकतो". 

A) आनंदाचे वस्तुनिष्ठ व व्यक्तिनिष्ठ मापक/ सुचक: अर्थशास्त्रज्ञ आणि धोरण-निर्मात्यांनी पारंपारिकपणे सकल देशांतर्गत (घरेलू) उत्पादन (GDP) हे समाजातील व्यक्तिगत कल्याणाचे एक चांगले सूचक मानले आहे. कारण ते लोकांच्या राणीमानाच्या दर्जाशी (standard of living) जोडले गेले आहे. 

तथापि, जीडीपीवर व्यक्तिगत कल्याणाचे कमकुवत सूचक म्हणून टीका केली जाते आणि म्हणूनच, सार्वजनिक धोरणांसाठी जीडीपी हे दिशाभूल करणारे साधन आहे. 

म्हणूनच, व्यक्तिगत कल्याण हे केवळ जीडीपीवरुन मोजणे कठीण आहे हे लक्षात आले. त्यामुळे अर्थशास्त्रज्ञांपासून मानसशास्त्रज्ञांपर्यंत विविध पार्श्वभूमी असलेल्या संशोधकांनी एकूण व्यक्तिगत कल्याण मोजण्यासाठी दोन मुख्य दृष्टिकोन सुचवले; वस्तुनिष्ठ कल्याण आणि व्यक्तिनिष्ठ कल्याण. 

वस्तुनिष्ठ कल्याणाची व्याख्या करणे नेहमीच एक आव्हानात्मक कार्य मानले गेले आहे आणि म्हणूनच संशोधकांनी त्याच्या व्याख्येऐवजी त्याचे परिमाण शोधण्यावर लक्ष केंद्रित केले आहे. जीडीपीच्या माध्यमातुन लोकांचे वस्तुनिष्ठ कल्याण संदर्भात मोजले जाऊ शकते. तथापि, जीडीपीने लोकांची भौतिक जीवन परिस्थिती आणि त्यांच्या जीवनाची गुणवत्ता ह्या दोन्ही बाबी प्रतिबिंबित करणे आवश्यक आहे. 

ऑर्गनायझेशन फॉर इकॉनॉमिक को-ऑपरेशन अँड डेव्हलपमेंट, संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम आणि इटालियन स्टॅटिस्टिक्स ब्यूरो यांनी  वस्तुनिष्ठ कल्याण  मोजण्यासाठी आरोग्य, नोकरीच्या संधी, सामाजिक आर्थिक विकास, पर्यावरण, सुरक्षितता आणि राजकारण हे सहा प्रमुख घटक सांगीतले आहेत. हे सर्व घटक एकत्रितपणे वस्तुनिष्ठ कल्याणाचे प्रतिनिधित्व करतात, ज्याचे मूल्यांकन करून लोकांच्या ह्या "गरजा" किती प्रमाणात पूर्ण होतात याद्वारे केले त्याचे मापन केले जाते.

वस्तुनिष्ठ कल्याण दृष्टीकोन लोकांचे 'चांगले जीवन' मोजतो किंवा तपासतो, तर व्यक्तिनिष्ठ दृष्टीकोनानुसार लोक त्यांच्या स्वतःच्या जीवनाचे व्यक्तिनिष्ठ मूल्यमापन करतात. लोक जेव्हा स्वतः आपल्या जीवनाचे मुल्यांकन करतात, तेव्हा त्याला व्यक्तिगत कल्याण असे म्हणतात. त्यामध्ये GDP (जी डी पी) पेक्षा अधिक सखोल गुणवत्तापूर्ण जीवन मोजले जाते. 

जीडीपीच्या तुलनेत व्यक्तिगत कल्याण हे वेगळे असू शकते, जे सामाजिक आनंदाचे प्रतिनिधी असू शकत नाही; व्यक्तिगत आनंदाचे प्रतिनिधित्व करते. 

व्यक्तिनिष्ठ कल्याणात पाच मुख्य घतक सामाविष्ट असतात: मानवी जनुकांची भूमिका (जी बऱ्यापैकी आनुवंशिक असते), सार्वत्रिक गरजा (म्हणजे मूलभूत आणि मानसिक गरजा), सामाजिक वातावरण (जसे की शिक्षण आणि आरोग्य),  आर्थिक वातावरण (उत्पन्न), आणि राजकीय वातावरण (जसे की लोकशाही आणि राजकीय स्वातंत्र्य) इ. 

B) आनंदाचे सकारात्मक विरुद्ध नकारात्मक कार्य:  

• या सिद्धांतानुसार सकारात्मक भावना लोकांना सर्जनशीलपणे विचार करण्यास आणि नवीन गोष्टी करण्याचा प्रयत्न करण्यास प्रवृत्त करतात. परिणामी, आनंदी लोक जगाशी संपर्क साधण्याचे नवीन मार्ग, नवीन रूची, नवीन सामाजिक संबंध आणि अगदी नवीन शारीरिक कौशल्ये विकसित करू शकतात. या सर्व परिणामांमुळे लोकांच्या जीवनात सकारात्मक परिणाम होतात. 
• 
  
• आनंद ही सामान्यतः चांगली गोष्ट मानली जाते. काही गोष्टींमुळे आपल्याला आनंद होईल असा आपला विश्वास असतो म्हणून त्या गोष्टींचा पाठपुरावा करण्यात आपण बराच वेळ घालवतो. हे देखील एक सामान्य मत आहे की आपण सर्व आनंदी होण्याचा फायदा घेऊ शकतो. 
• आनंद आणि सकारात्मक भावना महत्वाच्या आहेत हे दर्शविणारे असंख्य अभ्यास उपलब्ध आहेत, पण आनंद ही वाईट गोष्ट कशी बनू शकते? आनंदाची प्रत्यक्षात काळी बाजू कशी असू शकते ? आणि खूप आनंदी असण्याचा आपल्या जीवनावर कसा नकारात्मक प्रभाव पडतो? हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे. 
• एखादी चांगली गोष्ट तुमच्यासाठी किती वाईट आहे हे दाखवण्यासाठी अनेक रोजची उदाहरणे डॉ. रॉबिन्सन (2018) यांनी दिली आहेत. आठ तासांपेक्षा जास्त झोपल्याने हृदयाच्या समस्यांचा धोका वाढू शकतो; चालण्याचा व्यायाम जास्त केल्याने आपले सांधे खराब होतात. ग्रुबर, माऊस आणि तामीर (2011) यांनी त्यांच्या संशोधनात "आनंदाची गडद बाजू? कसे, केव्हा आणि का आनंद नेहमीच चांगला नसतो ” हे मांडण्याचा प्रयत्न केला. 
• म्हणून आनंदी जीवन म्हणजे सकारात्मक आणि नकारात्मक भावनांचा समतोल साधने होय.

1.2. आनंदाच्या दोन परंपरा: आनंदाबद्दल विचार करण्याच्या अनेक पद्धती आहेत. उदाहरणार्थ, प्राचीन ग्रीक तत्त्ववेत्ता ॲरिस्टॉटलने दोन वेगवेगळ्या प्रकारच्या आनंदांमध्ये फरक केला: हेडोनिया (Hedonia) आणि युडेमोनिया (eudaimonia). 

1. हेडोनिया(Hedonia): हेडोनिक आनंद हा सुखापासून प्राप्त होतो. यात आपण बहुतेकदा जे स्वतःला चांगले वाटते ते करतो, स्वत: ची काळजी घेणे, इच्छा पूर्ण करणे, आनंद अनुभवणे आणि समाधानाची भावना यांच्याशी हेडोनिया परंपरा संबंधित आहे.
2. युडायमोनिया(Eudaimonia): हा प्रकार सद्गुण आणि अर्थ शोधण्यापासून प्राप्त होतो. आपल्या जीवनाचा अर्थ, मूल्य आणि काही उद्देश आहे असे वाटणे. यासोबत युडेमोनिक कल्याणाचे महत्त्वाचे घटक म्हणजे जबाबदाऱ्या पूर्ण करणे, दीर्घकालीन उद्दिष्टांमध्ये गुंतवणूक करणे, इतर लोकांच्या कल्याणाची काळजी घेणे आणि वैयक्तिक आदर्शांनुसार जगणे यांच्याशी अधिक संबंधित आहेत.

हेडोनिया आणि युडेमोनिया हे आज मानसशास्त्रात अनुक्रमे आनंद आणि अर्थपूर्णता म्हणून ओळखले जातात. अगदी अलीकडे, मानसशास्त्रज्ञांनी त्यासोबत तिसरा घटक जोडण्याचा सल्ला दिला आहे, जो प्रतिबद्धतेशी संबंधित आहे. त्यात जीवनाच्या विविध क्षेत्रांमध्ये बांधिलकी जोपासणे आणि सहभाग घेण्याची भावना आहे. संशोधन असे सूचित करते की, आनंदी लोक युडायमोनिक जीवनातील समाधानाच्या बाबतीत खूपच उच्च आणि त्यांच्या हेडोनिक जीवनातील समाधानाच्या सरासरीपेक्षा चांगले असतात.

या सर्व आनंदाच्या एकूण अनुभवामध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावू शकतात, जरी प्रत्येकाचे सापेक्ष मूल्य अत्यंत व्यक्तिनिष्ठ असू शकते. काही क्रिया आनंददायी आणि अर्थपूर्ण दोन्ही असू शकतात, तर इतर एक किंवा दुसर्या मार्गाने अधिक भिन्न असू शकतात. उदाहरणार्थ, तुमचा विश्वास असलेल्या कारणासाठी स्वेच्छेने काम करणे आनंददायी पेक्षा अधिक अर्थपूर्ण असू शकते. तर दुसरीकडे, तुमचा आवडता टीव्ही शो पाहणे अर्थपूर्णतेने कमी आणि आनंदाच्या बाबतीत उच्च असू शकतो.

हेडोनिया आणि युडेमोनिया आनंदामधील फरक. 

• हेडोनिक आनंद हा आनंद आणि उपभोगाच्या अनुभवांद्वारे प्राप्त केला जातो, तर युडायमोनिक आनंद जीवनाचा अर्थ आणि उद्देशाच्या अनुभवांद्वारे प्राप्त केला जातो.
• हेडोनिक आनंद हा आनंदाच्या शोधातून आणि वेदना टाळण्यापासून येतो, तर युडायमोनिक आनंद हा सत्यता, अर्थपूर्णतः, सद्गुण आणि वाढीच्या शोधातून येतो.
• युडेमोनिया आनंद अर्थपूर्ण जीवन जगण्यापासून उद्भवते. उद्दिष्टांच्या दिशेने कार्य करणे, इतरांची काळजी घेणे, उद्देशाची भावना शोधणे आणि आपल्या स्वतःच्या वैयक्तिक आदर्शांनुसार जगणे हे या प्रकारच्या व्यक्तिनिष्ठ कल्याणाचे महत्त्वाचे घटक आहेत.
• 
  
• हेडोनिक आनंद मूलत: अल्पकालीन, अदूरदर्शी आणि स्वार्थी आहे. सर्व लोकांना त्यांच्या जीवनात काही आनंददायी कल्याणाची आवश्यकता असताना, सकारात्मक भावनांच्या रूपात, सतत आनंद शोधणे आणि वेदना टाळण्याच्या नादात वेळ, श्रम व्यर्थ किंवा अपव्यय होऊ शकते. ते स्वार्थी आणि फालतू असल्यामुळे शाश्वत सुख टिकून राहत नाही. याउलट, युडायमोनिक आनंद टिकाऊ असण्याची शक्यता जास्त आहे. अर्थपुर्ण भावना, सकारात्मक उद्दिष्टे आणि चांगल्या नैतिक धारणेसह (फक्त निष्क्रीय उपभोग करण्याऐवजी) दीर्घकालीन दृष्टीकोन आणि इतरांसाठी तसेच स्वतःसाठी जबाबदारी वाढवतो.
• थोडक्यात, हेडोनिया जे चांगले वाटते ते केल्याने येते आणि युडेमोनिया जे योग्य वाटते ते केल्याने येते

प्रत्येक व्यक्तीला दोन्ही प्रकारच्या आनंदाची गरज असते, परंतु आपली अर्थव्यवस्था प्रामुख्याने त्यापैकी फक्त एकाची पूर्तता करते; कारण, तुम्ही अर्थ किंवा सद्गुण पॅकेज करून ते विकू शकत नाही, परंतु तुम्ही गरजातून मिळणारा आनंद विकू शकता. दोन्ही प्रकारचे आनंद प्राप्त केले जातात आणि विविध मार्गांनी सर्वांगीण कल्याणासाठी योगदान देतात. 

1.3. व्यक्तिगत कल्याण (SWB): 

ज्याला "Self Reported Wellbeing" असेही म्हणतात. लोक त्यांच्या जीवनातील विविध पैलूंचा कसा अनुभव घेतात आणि त्यांचे मूल्यांकन कसे करतात याचा संदर्भ देते. 

याचा उपयोग मानसिक आरोग्य आणि आनंद मोजण्यासाठी केला जातो आणि तो वैयक्तिक आरोग्य, निरोगीपणा आणि दीर्घायुष्याचा एक महत्त्वाचा अंदाज असू शकतो.

 

लोकांना त्यांच्या जीवनाबद्दल कसे वाटते याचे मूल्यांकन करण्याचा मार्ग प्रदान करण्यासोबत, व्यक्तिगत कल्याण अंतर्दृष्टी देखील देते; ज्याचा उपयोग सार्वजनिक आरोग्य, आर्थिक आणि सामाजिक धोरण करण्यासाठी मार्गदर्शक म्हणुन केला जाऊ शकतो. 

धोरणकर्ते समाजाच्या आरोग्याचे मोजमाप करण्यासाठी आणि सामाजिक धोरणांचा प्रभाव मोजण्यासाठी व्यक्तिनिष्ठ कल्याणाचे मूल्यांकन वापरतात.

1984 मध्ये, मानसशास्त्रज्ञ एड डायनर यांनी तीन घटकांनी बनलेल्या व्यक्तिनिष्ठ कल्याणाचे मॉडेल सादर केले. या मॉडेलनुसार, लोकांना त्यांचे स्वतःचे कल्याण कसे समजते याचे तीन वेगळे परंतु परस्परांशी संबंधित पैलू आहेत: 

• वारंवार सकारात्मक प्रभाव: यामध्ये वारंवार सकारात्मक भावना आणि मूड अनुभवणे समाविष्ट असते.
• क्वचित नकारात्मक प्रभाव: यामध्ये अनेकदा नकारात्मक भावना किंवा मूड अनुभवत नाही. क्वचित अनुभवल्या जातात. 
• बोधात्मक मूल्यमापन: मॉडेलचा हा पैलू लोक त्यांच्या जीवनाबद्दल आणि एकूण जीवनातील समाधानाबद्दल कसा विचार करतात याच्याशी संबंधित आहे.

व्यक्तिनिष्ठ कल्याणाच्या अतिरिक्त लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

• इतर लोकांचा स्वीकार करणे
• सामाजिकरित्या व्यस्त रहा
• आपलेपणा आणि इतरांद्वारे स्वीकारले जाणे
• समुदाय समर्थन आणि संसाधने 
• अर्थ आणि उद्देशाची जाणीव अनुभवणे
• स्वतंत्र वाटणे
• आपले जीवन आपण आदर्श जीवन मानता त्याच्या जवळ आहे असे वाटणे
• आपल्या जीवनातील परिस्थिती उत्कृष्ट आहे असे वाटणे
• आपल्या जीवनात समाधानी वाटते
• तुम्हाला आयुष्यात हव्या असलेल्या गोष्टी मिळाल्याची भावना
• नकारात्मक भावनांपेक्षा जास्त सकारात्मक भावना असणे
• अध्यात्मिक आचरणात गुंतण्याची संधी मिळेल
• तुमच्यासाठी महत्त्वाच्या असलेल्या क्षेत्रांवर प्रभुत्व मिळवा
• शारीरिक आरोग्य जसे की आपल्याला पुरेशी झोप, व्यायाम आणि पौष्टिक आहार मिळत असल्याची भावना
• स्व-स्वीकृती

अ) व्यक्तिगत कल्याणाचे मापन: 

व्यक्तिनिष्ठ कल्याण (SWB)  हे सामान्यतः लोकांना त्यांच्या जीवनातील समाधान, सकारात्मक आणि नकारात्मक भावना आणि त्यांच्या जीवनातील इतर पैलूंबद्दल प्रश्न विचारून मोजले जाते.

• जीवन समाधान हे व्यक्तिगत कल्याण मोजण्याचे एक मापक आहे. ही एक स्वयं-अहवाल प्रश्नावली आहे, जी लोकांना विचारते की ते त्यांच्या जीवनात किती समाधानी आहेत. उदाहरणार्थ, "सर्व गोष्टींचा विचार करता आजकाल तुम्ही तुमच्या संपूर्ण आयुष्याबाबत किती समाधानी आहात?" असे वेगवेगळे प्रश्न विचारून जीवन समाधान मोजता येते.

• सकारात्मक आणि नकारात्मक भावना हे व्यक्तिगत कल्याण मोजण्याचे दुसरे मापक आहे. त्यात पॉझिटिव्ह इफेक्ट निगेटिव्ह इफेक्ट शेड्यूल (PANAS), जे सकारात्मक आणि नकारात्मक भावनांमधील संतुलन मोजते. उदाहरणार्थ, "एकंदरीत, काल तुम्हाला किती आनंद झाला?" आणि "एकंदरीत, काल तुम्हाला किती चिंता वाटत होती?" अशा प्रकारचे प्रश्न विचारून ते मोजता येते. 
• 
  
• PANAS (Positive and Negative Affect Schedule) हे सकारात्मक आणि नकारात्मक  भावनांचा प्रभाव मोजणारी चाचणी आहे. त्यात सकारात्मक प्रभाव (PA) आणि नकारात्मक प्रभाव (NA) चे मूल्यांकन करण्यासाठी वीस प्रश्न विचारणारी  स्व-अहवाल चाचणी आहे. PA पर्यावरणाशी आनंददायक गुंतून राहण्याशी संबंधित आहे, तर NA राग, अपराधीपणा किंवा चिंता यासारख्या विविध नकारात्मक स्थितींचा सारांश देणारे सामान्य त्रासाचे परिमाण मोजण्याची संबंधित आहे.

• व्यक्तिगत कल्याण मोजण्याच्या इतर पैलूंमध्ये खालील घटकांचा समावेश होतो: क्षणिक भावनिक अवस्था, सार्थकता, इतरांचा स्वीकार, सामाजिक प्रतिबद्धता, अर्थ आणि हेतूची भावना, स्वतंत्र वाटणे,आपले जीवन आदर्शाच्या जवळ आहे असे वाटणे,आपल्या जीवनाची परिस्थिती उत्कृष्ट आहे असे वाटणे,तुम्हाला जे हवे आहे ते मिळाले आहे असे वाटणे, अध्यात्मिक व्यवहारात गुंतण्याची संधी मिळेल महत्त्वाच्या क्षेत्रांवर प्रभुत्व मिळवणे इत्यादी. 

ब) आनंदाचे जागतिक मापन: युनायटेड नेशन्स सस्टेनेबल डेव्हलपमेंट सोल्युशन्स नेटवर्क दरवर्षी 20 मार्च रोजी 'आंतरराष्ट्रीय आनंद दिन' साजरा करण्यासाठी 'जागतिक आनंद अहवाल' प्रकाशित करते. जागतिक स्तरावर विविध देशांची तुलना करण्यासाठी हा अहवाल सहा उपघटक वापरून आनंद मोजतो: दरडोई उत्पन्न (जीडीपी), निरोगी आयुर्मान, सामाजिक आधार, स्वातंत्र्य, औदार्य आणि भ्रष्टाचार या सहा उपघटकांचा वापर जागतिक आनंदाचे मापन करण्यासाठी केला जातो. 

अहवालात लोकांना त्यांचे सध्याचे जीवन 0-10 च्या स्केलवर रेट करण्यास सांगितले जाते. 10 हे सर्वोत्तम संभाव्य जीवन आणि 0 सर्वात वाईट  जिवन समजले जाते. हा अहवाल 150 हून अधिक देशांतील लोकांकडून डेटा संकलित तयार केला जातो आणि विविध देशांची एकमेकांशी तुलना केली जाते. 2024 च्या जागतिक आनंद निर्देशांकात भारत १२६ व्या क्रमांकावर आहे, तर यादीत फिनलंड  हा देश अव्वल स्थानावर आहे.  

1.4आत्मसाक्षात्कार (Self -Realization):

आत्म-प्राप्ती किंवा स्व-साक्षात्कार ही एखाद्याचे विचार, भावना, प्रेरणा आणि मूल्यांसह स्वतःबद्दल सखोल समजून घेण्याची प्रक्रिया आहे.

स्व-साक्षात्कारामध्ये व्यक्तीचे सामर्थ्य, कमकुवतपणा आणि भावना ज्या आपल्या जीवनावर आणि नातेसंबंधांवर कसा परिणाम करतात याबद्दल अधिक जाणीव-जागरूकता विकसित करणे समाविष्ट आहे. आत्म-प्राप्तीचे स्व साक्षात्काराचे खालील मुख्य पैलू सांगितले जातात:

• स्व-जागरूकता: तुमचे विचार, भावना आणि वर्तन ओळखणे.
• आत्मनिरीक्षण: तुमच्या स्वतःच्या मानसिक आणि भावनिक अवस्थांचे परीक्षण करणे.
• वैयक्तिक वाढ: स्वतःला आणि तुमचे जीवन सुधारण्यासाठी सक्रियपणे कार्य करणे.
• प्रामाणिकता: स्वतःशी खरे असणे आणि प्रामाणिकपणे जगणे.
• माइंडफुलनेस: वर्तमानात उपस्थित राहणे आणि सध्याच्या क्षणात पूर्णपणे व्यस्त असणे.

लक्षात ठेवा, आत्म-साक्षात्कार हा आयुष्यभराचा प्रवास आहे, आणि तेथे जाण्यासाठी आपल्याला वेळ काढणे आणि विविध मार्ग शोधणे आवश्यक आहे. यालाच "शाश्वत आनंद" अस देखील म्हणतात. 

हे आपल्या अस्तित्वाच्या शोधाचा संदर्भ देते, जे केवळ आनंद किंवा समाधानाच्या पलीकडे जाते, उद्देश, अर्थ आणि पूर्ततेची भावना समाविष्ट असते. 

लक्षात ठेवा, युडेमोनिक आनंद हा एक प्रवास आहे, अंतिम स्थान किंवा शेवट नाही. त्यासाठी प्रयत्न, आत्म-जागरूकता आणि अर्थपूर्ण आणि उद्देशपूर्ण जीवन जोपासण्याची इच्छा असणे आवश्यक आहे. यामध्ये खालील बाबींचा समावेश होतो. 

1. मानसशास्त्रीय कल्याण: म्हणजे एखाद्या व्यक्तीच्या जीवनातील भावनिक, संज्ञानात्मक आणि सामाजिक पैलूंचा समावेश असलेली स्थिती आहे. येथे मनोवैज्ञानिक कल्याणाची काही प्रमुख कार्ये आहेत: भावनांचे नियमन:मानसिक स्थिरता राखण्यासाठी भावनांचे व्यवस्थापन आणि संतुलन करणे. तणावांशी सामना: जीवनातील आव्हाने हाताळण्यासाठी प्रभावी धोरणे विकसित करणे. लवचिकता: प्रतिकूल परिस्थिती आणि आघातातून परत येणे. प्रेरणा: जीवनाचा उद्देश आणि दिशानिर्देश. स्व-जागरूकता: वैयक्तिक मूल्ये, सामर्थ्य आणि कमकुवतपणा समजून घेणे. सामाजिक संबंध: आधारभूत नातेसंबंध निर्माण करणे आणि टिकवून ठेवणे. समस्या सोडवणे: प्रभावी विचार आणि निर्णयक्षमतेने आव्हानांना सामोरे जाणे. स्व-काळजी: शारीरिक आणि मानसिक आरोग्याला प्राधान्य देणे. वैयक्तिक वाढ: सतत शिकणे, विकसित करणे आणि सुधारणे. अर्थ-निर्मिती: जीवनातील उद्देश आणि महत्त्व शोधणे. अनुकूलता: बदल स्वीकारणे आणि अनिश्चितता नेव्हिगेट करणे. आत्मविश्वास आणि स्वाभिमान: सकारात्मक आत्म-प्रतिमा विकसित करणे. प्रभावी संप्रेषण: सक्रिय ऐकणे आणि अभिव्यक्तीद्वारे मजबूत संबंध निर्माण करणे.
2. भावनिक कल्याण: म्हणजे एखाद्या व्यक्तीच्या स्वतःच्या भावना ओळखण्याची, समजून घेण्याची आणि व्यवस्थापित करण्याची क्षमता आहे.  ज्यामुळे संपूर्ण मानसिक आरोग्य आणि लवचिकता वाढते. लक्षात ठेवा, भावनिक कल्याण ही एक गतिमान आणि सतत चालणारी प्रक्रिया आहे. तुमच्या भावनिक गरजा मान्य करून आणि त्याकडे लक्ष देऊन तुम्ही अधिक परिपूर्ण आणि लवचिक जीवन जगू शकता.
3. सामाजिक कल्याण: म्हणजे एखाद्या व्यक्तीच्या नातेसंबंधांच्या गुणवत्तेचा आणि इतरांशी असलेले संबंध यात समाविष्ट असतात. यामध्ये सामाजिक संबंध: नातेसंबंध निर्माण करणे आणि टिकवणे. सामाजिक समर्थन: भावनिक, माहितीपूर्ण आणि व्यावहारिक समर्थन प्राप्त करणे. सामाजिक एकीकरण: एखाद्या समुदायाचा किंवा समूहाचा भाग वाटणे. सामाजिक सहभाग: उपक्रम आणि सामाजिक कार्यक्रमांमध्ये गुंतणे. सामाजिक एकता: आपलेपणा आणि एकतेची भावना. 

1.5. आनंदी राहण्याचे फायदे:

1. उत्तम आरोग्य: आनंदामुळे तुमचे आरोग्य अनेक प्रकारे सुधारू शकते. आनंदामुळे तुमचा स्ट्रोक, हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोग आणि काही प्रकारचे कर्करोग होण्याचा धोका कमी होतो.
2. हृदयाचे उत्तम आरोग्य: आनंदामुळे तुमचा रक्तदाब आणि हृदय गती कमी होऊ शकते आणि तुमच्या शारीरिक हालचालींची शक्यता वाढते, ज्यामुळे हृदय निरोगी राहण्यास मदत होते.
3. मजबूत रोगप्रतिकार प्रणाली: आनंद तुम्हाला खोकला आणि सर्दीपासून वाचवण्यास मदत करू शकतो आणि तुमच्या मूत्राशयाचे आरोग्य सुधारू शकतो.
4. तीव्र वेदना कमी: संधिवात संधिवात सारख्या परिस्थितीतील वेदनांसह, आनंद तीव्र वेदना कमी करण्यास मदत करू शकते.
5. उत्तम सामना करण्याची कौशल्ये: आनंद तुम्हाला तणाव आणि अडचणींचा चांगल्या प्रकारे सामना करण्यास मदत करू शकतो.
6. चांगली झोप: आनंद तुम्हाला चांगली झोप घेण्यास मदत करू शकतो.
7. उत्तम आहार: आनंद तुम्हाला निरोगी खाण्यास मदत करू शकतो.
8. उत्तम वजन व्यवस्थापन: आनंद तुम्हाला नियमित व्यायामाद्वारे शरीराचे सामान्य वजन राखण्यात मदत करू शकते.
9. अधिक दीर्घायुष्य: आनंद दीर्घायुष्याशी जोडला जाऊ शकतो.